Ewa Prohowska

(1918 — 1944)

Oprócz „Sztuki i Narodu” wydawane było kilka innych pism konspiracyjnych o charakterze publicystyczno-literackim. W latach 1942–1944 w grupie młodzieży, związanej z socjalistyczną formacją i pismami „Płomienie” i „Droga”, znaleźli swoje miejsce Ewa Pohoska ps. „Halina Sosnowska” i najbardziej znany poeta lat wojny – Krzysztof Kamil Baczyński, ps. „Jan Bugaj”.
Ewa Pohoska urodziła się w Warszawie 19 lipca 1918 roku, była córką Jana i Anny z Rzepeckich, wnuczką pisarza Kazimierza Rzepeckiego, siostrzenicą pułkownika Jana Rzepeckiego. Jej ojciec, w latach 1934–1939 wiceprezydent Warszawy, został w ramach akcji AB (eliminacji polskiej inteligencji) aresztowany przez Gestapo i rozstrzelany w Palmirach. Ewa była studentką etnografii na Uniwersytecie Warszawskim, a w czasie okupacji uczestniczyła w zajęciach konspiracyjnej Akademii Sztuk Pięknych. Należała do Armii Krajowej. W domu Pohoskich na warszawskim Żoliborzu skupiała się konspiracyjna działalność polityczna, kulturalna, a także akcja pomocy Żydom. Ewa podczas próby ratowania koleżanki, Hanki Czaki, została aresztowana przez Niemców i w lutym 1944 r. rozstrzelana wraz z grupą trzydziestu sześciu kobiet w ruinach warszawskiego getta. Rycerska postawa pięknej poetki kosztowała ją życie. Była autorką wierszy i dramatu Schyłek amonitów, opublikowanego w piśmie „Droga”, a po wojnie, w roku 1968, w miesięczniku „Dialog”. W swoim dramacie w groteskowym świetle przedstawiła wiodące donikąd polityczne walki, np. w tym oto dialogu:

Natana: Pozwoli pan o coś zapytać. Rzeczy, o które walczycie, nie są mi obce. Ale zupełnie nie mogę pojąć istoty niszczącego nas konfliktu. „Naród i Wolność” a „Wolność w Narodzie” – te same słowa połączone afirmatywnie nie mogą mieć znaczeń rozbieżnych. Dlaczego zwalczacie się z Ogru jak wściekłe psy, skoro dążycie do jednego celu?
Tarlatan: Właśnie – dlatego.

Uderza przenikliwość autorki w przedstawieniu postaci politycznego teatru i aktualność tychże obserwacji.